Sjálfbærni og umhverfi

Losun gróðurhúsalofttegunda í rekstri Brims er að mestu leyti vegna olíunotkunar skipa. Lögð hefur verið áhersla á gott samtal vélstjóra, skipstjóra, útgerðarstjóra og annars starfsfólks um olíunotkun og miðlun upplýsinga um kolefnisspor skipa. Veður, fiskgengd og breytingar í umhverfi eru meðal þátta sem hafa áhrif á veiðar á villtum fiskistofnum. Mikilvægt er að taka tillit til þessara forsendna þegar bornar eru saman niðurstöður um losun gróðurhúsalofttegunda á milli ára.

Heildarolíunotkun skipa Brims á árinu 2022 var tæplega 20,4 milljónir lítra, sem olli losun tæplega 57,4 þúsund tCO₂ við veiðar á ríflega 194 þúsund tonnum af afla. Til samanburðar var losun á árinu 2021 64,4 þús tCO₂ vegna veiða á 147 þús tonnum af afla. Öll skip Brims nota MGO eða DMA olíu sem er einungis með 0,1% brennisteinsinnihald.

Losun vegna veiða uppsjávarfisks á hvert tonn af veiddum afla var á árinu 2022 einungis 160 kg CO₂, sem er umtalsvert lægra en árið 2021 (220 kg CO₂ á veitt tonn) og einnig mun lægra en losun ísfisksskipa (710 kg CO₂ á veitt tonn) og losun frystiskipa (890 kg CO₂ á veitt tonn). Losun ísfisksskipa er sambærileg og árið 2021, en umtalsvert lægri í tilviki frystiskipa. Losun vegna veiða uppsjávartegunda er mjög lág í samanburði við flestar aðrar matvörur og líklegt að veruleg tækifæri felist í aukinni áherslu á frystingu uppsjávarafurða, í samkeppni við aðrar matvörur, ef gert er ráð fyrir áframhaldandi auknum áhuga neytenda á kolefnisspori matvæla.

Brim fjárfesti í orkusparandi veiðarfærum fyrir uppsjávarskip á árinu og má leiða líkur að því að sú fjárfesting hafi stuðlað að góðum árangri á árinu 2022. Með aukinni samvinnu skipa, aflmeiri landtengingum við löndun og áframhaldandi samtali um leiðir til að draga úr olíunotkun við veiðar stefnir Brim á frekari framfarir á þessu sviði á komandi árum.

Þekking á stöðu fiskistofna er afar mikilvæg, til að hægt sé að lágmarka olíunotkun við veiðar. Til að auka þá þekkingu á Brim meðal annars í góðu samstarfi við Hafrannsóknastofnun og lætur stofnuninni í té gögn um stærðardreifingu afla. Á árinu 2022 var dr. Kristján Þórarinsson ráðinn fagstjóri fiskimála hjá Brim, sem eykur getu félagsins á sviði fiskifræði- og vistkerfisrannsókna.

Jafnframt er mikilvægt að umhverfi fiskveiðistjórnunar og kjarasamningar sjómanna styðji við vegferð í átt að minna kolefnisspori veiða.

Með aukinni þekkingu á losun vegna vinnslu, umbúða og flutnings afurða, hefur Brim náð mun betri yfirsýn yfir losun á hvert kg afurða. Þegar þær niðurstöður eru bornar saman við niðurstöður vísindarannsókna á losun gróðurhúsalofttegunda matvælaframleiðslu almennt, kemur glögglega í ljós að afurðir Brims standa sterkt að vígi.

Leitast er við að nota raforku eins og kostur er í fiskmjölsverksmiðjum Brims en fiskmjölsverksmiðjan á Vopnafirði var rafvædd árið 2010. Framleiðsla fiskmjöls er orkukræft ferli og voru alls notaðar tæplega 65 gígavattstundir (GWst) af orku til framleiðslu fiskmjöls á árinu 2022. Þar af fengust tæpar 24 GWst hjá grænum rafveitum en raforka frá veitum landsmanna til fiskmjölsverksmiðja á árinu 2022 var skert verulega á árinu 2022. Einungis 36,5% orkunotkunar fiskmjölsverksmiðja á árinu 2022 kom úr endurnýjanlegri orku og losaði fiskmjölsverksmiðja Brims 11.377 tCO₂ ígilda á árinu. Til samanburðar var raforkunotkun fiskmjölsverksmiðja rúmlega 40 GWst árin 2015 og 2018 en þá var endurnýjanleg raforka um 80% af heildarorkunotkun fiskmjölsverksmiðja.

Eldsneytisnotkun fiskmjölsverksmiðjanna jókst úr 751 þúsund lítrum árið 2021 í 3,99 milljón lítra árið 2022. Olíunotkun á framleitt tonn úr fiskmjölsverksmiðjum félagsins fór úr 9,0 lítrum á tonn árið 2021 í 26,2 lítra á tonn 2022.

Markmið Brims er að nota umhverfisvæna orkugjafa við framleiðslu fiskmjöls. Síðan félagið fjárfesti í rafvæðingu hefur notkun á raforku stóraukist, meðal annars vegna tilkomu gagnavera, sem nota í dag yfir 1000 GWst af raforku á ári. Skerðing á raforku til fiskmjölsverksmiðja hefur í för með sér að fjárfesting í orkuskiptum sem þegar hefur átt sér stað nýtist ekki sem skyldi. Því telur Brim afar mikilvægt að orkuskiptum hefðbundinna fyrirtækja verði forgangsraðað við afhendingu raforku á komandi árum, svo tryggja megi fyrirsjáanleika orkuafhendingar. Slíkt er forsenda þess að fyrirtæki geti ráðist í fjárfestingar sem nauðsynlegar eru til að orkuskipti í íslensku samfélagi geti gengið eftir.

Félag íslenskra fiskmjölsframleiðenda (FÍF) hefur með undirritun viljayfirlýsinga við Landsnet, Rarik og HS Veitur annars vegar og Landsvirkjun hins vegar stuðlað að aukinni raforkunotkun við vinnslu fiskmjöls. Þannig er hægt að draga úr notkun á orkugjöfum sem eru með hærra kolefnisspor og um leið auka líkurnar á því að markmið Parísarsamningsins og aðgerðaáætlunar ríkisstjórnar Íslands í loftslagsmálum náist. Á árunum 2017-2021 voru notaðar 902 GWst af rafmagni við framleiðslu fiskmjöls á Íslandi, sem þar með sparaði brennslu á 87 milljón lítrum af olíu. Við það minnkaði kolefnislosun fiskmjölsverksmiðjanna um 260 þús tCO₂. Hlutur Brims í heildarnotkuninni var 195 GWst, sem sparaði brennslu á 19 milljón lítrum af olíu. Við það minnkaði kolefnislosun félagsins um 56 þús tCO₂ á tímabilinu.

Með undirskrift 22. júní 2020 var fyrri viljayfirlýsingu FÍF og Landsvirkjunar framlengd, en í ljósi þeirra skerðinga sem hafa átt sér stað á árinu 2022 og 2023 er í dag unnið að breyttu fyrirkomulagi.

Viljayfirlýsing milli FÍF, Landsnets, Rarik og HS Veitna, um flutning og dreifingu raforku, þar sem aðilar vinna sameiginlega að bættum árangri í loftslagsmálum með hagkvæmari nýtingu fjárfestinga og innviða að leiðarljósi, var undirrituð 2018 og er enn í gildi.

Landsvirkjun hefur ákveðið að selja innlendum heimilum og hefðbundnum fyrirtækjum upprunaábyrgðir raforku frá og með þessu ári í þeim tilgangi að auka arð af starfsemi og færa reglur til samræmis við meginland Evrópu. Upprunaábyrgðir raforku þjóna þeim tilgangi að sýna orkukaupendum fram á að orka sem keypt er sé framleidd með endurnýjanlegum hætti. Þar til nú hefur Landsvirkjun afhent upprunaábyrgðir án endurgjalds enda býður fyrirtækið ekki á almennum markaði annarskonar raforku en endurnýjanlega.

Öll raforka sem Brim kaupir er framleidd með endurnýjanlegum hætti og telst því græn. Brim stendur núna frammi fyrir vali um að kaupa upprunaábyrgðirnar sem þýðir hærra raforkuverð eða að bókhald Brims gefi til kynna að ekki hafi verið keypt græn orka.  Þannig mun svokölluð reiknuð losun gróðurhúsalofttegunda (umfang 2) hækka sem nemur þeirri losun sem framleiðsla raforku sem Brim nýtir hefði valdið ef hún hefði verið framleidd með kolaverum eða með öðrum óendurnýjanlegum hætti eins og algengt er á meginlandi Evrópu.

Gera má ráð fyrir að reiknuð losun Brims á gróðurhúsalofttegundum vegna raforkukaupa hefði verið um 20-25 þúsund tCO₂ árið 2022, sem væri um 25% viðbót við heildarlosun (umfang 1, 2 og 3) samkvæmt umhverfisuppgjöri félagsins.  Þetta þýðir að Brim og önnur íslensk matvælafyrirtæki geta síður nýtt sér græna vinnslu afurða sinna við markaðssetningu erlendis nema að greiða raforkufyrirtækjum sérstaklega fyrir það.

Brim hefur þegar fjárfest í rafvæðingu fiskmjölsframleiðslu, landtengingum skipa og öðrum verkefnum á sviði orkuskipta. Hækkun raforkuverðs með sölu upprunaábyrgða minnkar samkeppnishæfni íslenskra framleiðslufyrirtækja og dregur úr arðsemi nauðsynlegra fjárfestinga í orkuskiptum. Sala á upprunaábyrgðum raforku til heimila og hefðbundinna fyrirtækja dregur úr hvata til orkuskipta og kolefnishlutleysis og  vinnur gegn markmiðum stjórnvalda.

Brim stefnir ekki að kaupum á upprunaábyrgðum raforku á árinu 2023.

Flutningur á afurðum Brims fellur undir svokallað umfang 3, það er losun sem tilheyrir virðiskeðju afurðanna. Mikil áhersla hefur verið lögð á að auka þekkingu innan Brims á þessari losun undanfarin misseri. Hefur samstarf við birgja leikið þar lykilhlutverk. Jafnframt hefur umhverfisstjórnunarkerfi Brims verið mikilvægur hlekkur í þessari vinnu, en í það er m.a. streymt rafrænum upplýsingum frá birgjum Brims. Reiknivélar fyrir kolefnislosun eru nýttar að hluta til að leggja mat á losun vegna flutninga, en Brim leggur mikla áherslu á að til framtíðar verði raungögn frá birgjum grundvöllur upplýsingagjafar um losun tengt umfangi 3. Á árinu 2022 var heildarlosun vegna flutnings bolfisksafurða 3.161 tCO₂. Flutt voru út 18.082 tonn afurða með skipum og 839 tonn afurða með flugi. Losun vegna flutnings er að meðaltali 0,29 kg CO₂/kg afurð af ferskum bolfisksafurðum, í tilviki landfrystra afurða 0,10 kg CO₂/kg afurð og 0,12 kg CO₂/kg af sjófrystum bolfisksafurðum.

Auk afurða sem Brim flytur út beint voru framleidd 7.941 tonn af bolfisksafurðum sem afhent voru innanlands og þá seld áfram af öðrum fyrirtækjum. Kolefnislosun vegna flutnings telst ekki með í heildarlosun Brims hvað þær afurðir snertir.

Heildarlosun vegna útflutnings á fiskmjöli og lýsi var 1789 tCO₂, en samtals voru flutt út 40.943 tonn af mjöl- og lýsisafurðum. Losun var því 0,044 tCO₂ á hvert tonn af afurð sem flutt var út. Heildarútflutningur frystra uppsjávarafurða var 24.574 tonn og er losun vegna flutninga þeirra metin 0,12 tCO₂ á hvert tonn af afurðum. Allar uppsjávarafurðir eru fluttar út með skipum. Frystar uppsjávarafurðir eru fluttar út af Iceland Pelagic og Icelandic Japan og reiknast því kolefnislosun vegna flutnings þeirra ekki með í heildarlosun Brims.

Brim hefur mótað sér umhverfis- og loftslagsstefnu og sett sér markmið um kolefnishlutleysi til lengri tíma. Skynsamleg nýting auðlinda leggur grunninn að starfsemi Brims og leggur félagið sitt af mörkum til ábyrgrar auðlindanýtingar og skynsamlegra loftslagsaðgerða. Dæmi í þá veru er fjárfesting í kolefnisbindingu með skógrækt að Torfastöðum í Vopnafirði og fjárfesting í toghlerum uppsjávarskipa sem spara olíu, samvinna uppsjávarskipa félagsins við veiðar, samþætting veiða og vinnslu uppsjávarafla og rafvæðing fiskmjölsverksmiðju Brims á Vopnafirði.

Samstarf innan Brims og hagnýting gagna og þekkingar starfsmanna sem og samstarfsaðila hefur skapað forsendur til að greina losun gróðurhúsalofttegunda niður á fisktegundir og draga markvisst úr henni.

Við væntum þess að aðgerðaáætlun um orkuskipti nái fram að ganga og að endurnýjanleg orka verði grundvöllur haftengdrar starfsemi árið 2030. Þegar hefur verið ráðist í fjárfestingar í orkuskiptum fiskmjölsverksmiðju Brims á Vopnafirði og framundan eru frekari fjárfestingar í landtengingum skipa þar. Brim hefur sett sér markmið um 2% minni olíunotkun skipa ár frá ári og vænta má þess að tækniframfarir og bætt þekking á fiskistofnum geri mögulegt að ná enn betri árangri. Eins og sjá má á myndunum hér að neðan (til vinstri) losar framleiðsla Brims á fiskmjöli lítið magn gróðurhúsalofttegunda í samanburði við það sem almennt gerist. Ef gengið er út frá 2% minni olíunotkun við veiðar ár frá ári, tryggu aðgengi að raforku og fjárfestingum í orkusparandi lausnum og kolefnisbindingu á Torfastöðum, má gera ráð fyrir að fiskmjölsframleiðsla Brims geti verið kolefnishlutlaus árið 2050, líkt og myndin að neðan til hægri sýnir. Sambærilegir möguleikar eru fyrir hendi varðandi aðra hluta starfsemi Brims.